گروه تعاملی الف - علیرضا طالبزاده؛
آیا میدانستید که در ایالات متحده در هر 40 ثانیه یک نفر دچار حمله قلبی میشود؟ به احتمال خیلی زیاد برای شما پیش آمده که حداقل یک نفر را بشناسید که حمله قلبی داشته است و فکر کردن به اینکه خود شما دچار یک حمله قلبی شوید بی شک بسی ترسناک است. خبر خوب این است که شما میتوانید خطر حمله قلبی را با تغییراتی معقول در سبک زندگیتان کاهش دهید. مطلب زیر را بخوانید تا بدانید حمله قلبی چیست، کدام عوامل خطرساز هستند و اینکه چگونه میتوانید به طور مرتب با ایجاد تغییرات کوچک به سلامتی تان در درازمدت بهتر کمک کنید.
حمله قلبی چیست؟
حمله قلبی زمانی رخ میدهد که جریان خون به قلب کم یا به طور کامل قطع شود. خون مواد مغذی و اکسیژن را به سراسر بدن میرساند. وقتی در مسیر جریان خون مانع یا محدودیتی ایجاد میشود یا جریان خون قطع میشود، بخشهایی از ماهیچهها اکسیژن و مواد مغذی دریافت نمیکنند. فقدان اکسیژن باعث صدماتی به ماهیچه قلب میشود. قلب با به جا گذاشتن آثار زخم در بافت ها میتواند از حمله قلبی جان سالم بدر ببرد و بهبود یابد. اما شاید این قلب دیگر در بهترین فرم و حالت خود نباشد و احتمالا مثل قبل خون را به صورت موثر و کارآمد به گردش نیاورده و پمپاژ نکند. شاید تعجب کنید از اینکه حتی میتوانید بدون اینکه خودتان متوجه شوید حمله قلبی داشته باشید چرا که حمله های قلبی همیشه با علایم شناخته شده و عمو میشامل درد سینه شدید و غیرقابل تحمل و تنگی نفس ناگهانی، یعنی شبیه آن چه که در فیلمها نشان داده میشود همراه نیستند.
حمله قلبی (Heart Attack) با ایست قلبی (Cardiac Arrest) متفاوت است. در ایست قلبی (گرفتگی و توقف ناگهانی قلب) ضربان قلب به صورت غیرعادی تند میزند و از ریتم نرمال خارج شده یا تپش و ضربان آن به صورت ناگهانی متوقف میشود. حمله قلبی و ایست قلبی را میتوان با اختلال در لوله کشی و مشکل برق مقایسه کرد. حمله قلبی شبیه اختلال و مشکل در لوله کشی و لوله هاست در حالیکه ایست قلبی را میتوان با مشکل در برق مقایسه کرد.
چرا حمله قلبی اتفاق میافتد؟
اگر حمله قلبی به عنوان قاتل خاموش شناخته میشود چه علتی پشت این اتفاق است؟ آترواسکلروزیس (Atherosclerosis) یا تصلب شرایین (سخت شدن دیواره رگها) حالتی است که در آن چربی، کلسترول و مواد دیگر که با هم به عنوان پلاک شناخته میشوند در جدار سرخرگهای کرونری قلب که خون ماهیچه قلب را تامین میکنند رسوب کرده و دیواره این رگها را که زمانی الاستیکی و قابل انعطاف بود سخت میکند. همچنین با گذشت زمان پلاک ها در جریان و حرکت خون محدودیت ایجاد کرده و باعث تنگ شدن مجرای عبور خون میگردند.
پلاک همچنین ممکن است بترکد و با بستن جریان عبور خون باعث ایجاد لخته خونی گردد، یا ممکن است شکسته و خرد شود و در داخل جریان خون حرکت داشته باشد. پیش بینی حمله قلبی همیشه ممکن نیست، چرا که هیچ نشانه ای در رابطه با سخت شدن دیواره رگها وجود ندارد. با این وجود قبل از اینکه متوجه هر نوع علایم و عوارضی شوید سرخرگهای شما ممکن است آنقدر تنگ یا گرفته شوند که خون رسانی را بشدت تحت تاثیر قرار دهد. اما خوشبختانه ما تعدادی از عوامل خطرزا یا ریسک فاکتورها (Risk Factor) یعنی عواملی که احتمال ابتلا به یک عارضه، بیماری یا اختلال را افزایش میدهند میشناسیم که خطر بروز حمله قلبی را بالا میبرند. با آگاهی از خطری که شما را تهدید میکند بهتر میتوانید مواظب سلامتی قلبتان و در کل سلامتی بدنتان باشید و با آمادگی بیشتری از آنها مراقبت کنید.
عوامل ششگانه که احتمال بروز سکته قلبی در شما را بالا میبرد
چندین عامل میتواند خطر بروز حمله قلبی در شما را افزایش دهد. بر اساس یافته های انجمن قلب امریکا ریسک فاکتورهایی (عوامل خطرزا یا خطرساز) وجود دارند که شما قادر به ایجاد تغییرات در آنها نیستید و کنترلی روی آنها ندارید: عواملی نظیر جنسیت، سن، نژاد و سابقه بیماری قلبی در خانواده شما. اما نگران نباشید عوامل حطرزای دیگری وجود دارد که شما میتوانید آنها را کنترل یا از بین ببرید. این عوامل خطرزا شامل موارد زیر است:
1- کلسترول خون بالایی دارید
کبد شما نقشی اساسی در تولید هورمون، ساختار غشای سلولی و اندام های دیگر بازی میکند.
وقتی مطلبی در خصوص سطح بالای کلسترول خون میخوانید منظور از آن لیپوپروتئینها هستند. لیپوپروتئینها موادی هستند که کلسترول را در جریان خون به گردش و حرکت در میآورند. سطح بالای ال دی ال (LDL) در خون که با نام لیپوپروتئین کمچگال (یا کلسترول بد) هم شناخته میشود به این معنی است که مقدار زیادی کلسترول توسط این لیپوپروتئین ها حمل و منتقل میشود. داشتن ال دی ال بالا شما را در معرض خطر آترواسکروزیس (سخت شدن دیواره رگها) قرار میدهد که در درازمدت ممکن است به حمله قلبی منجر شود. و برخلاف آنچه قبلا درباره کلسترول شنیده اید خوردن غذاهایی مانند زرده تخم مرغ، گوشت، میگو و فراورده های لبنی پرچرب که در آنها کلسترول یافت میشود لزوما کلسترول خون شما را بالا ن میبرند. در عوض یک رژیم غذایی با چربی اشباع شده و چربی ترانس میتواند سطح کلسترول ال دی ال را افزایش دهد.
2- تری گلیسیرید بالایی دارید
تری گلیسیرید بالا همراه با سطح ال دی ال (لیپوپروتئین کمچگال) افزایش یافته شما را حتی بیشتر در معرض خطر تشکیل آترواسکلروزیس (تصلب شرائین) قرار میدهد. تری گلیسیریدها رایج ترین نوع چربی در بدن هستند. این نوع چربی که در داخل سلولهای چربی ذخیره میشوند در غذایی که میخورید هم وجود دارد. بدن شما میتواند مقداری از غذایی را میخورید به تری گلیسیریدها تبدیل کند. مخصوصا وقتی که بیش ار حد نیاز بدنتان کالری میخورید و غذاهای پرچرب یا غذاهای دارای کربوهیدراتهای ساده (مانند نوشابه های گازدار و شیرینی جات) مصرف میکنید مازاد آن به تری گلیسیریدها تبدیل شده و به صورت چربی در بدن ذخیره میشود. به عبارت دیگر ایجاد تغییرات در رژیم غذایی ممکن است به پایین آوردن سطح کلسترول ال دی ال و تری گلیسیرید کمک کند. نتیجه این تغییرات کاهش یافتن خطر حمله قلبی است.
میتوانید سطح کلسترول ال دی ال و تری گلیسیرید خود را با انجام اعمال زیر پایین بیاورید:
الف- کاهش چربیهای اشباع شده در رژیم غذایی: انجمن قلب امریکا توصیه میکند که چربی اشباع شده در کالری روزانه تان بیش از 5 تا 6 درصد نباشد. این درصد معادل 13 گرم از یک رژیم غذایی روزانه است که 2000 کالری دارد. چربی اشباع شده در گوشت، لبنیات و بعضی روغن های دارای پایه گیاهی مانند روغن نارگیل، روغن پالم (نخل) و روغن پالم کرنل (هسته پالم) یافت میشود. جایگزین کردن چربیهای اشباع شده با چربیهای سالم تر مانند چربیهای تک اشباع نشده که در روغن زیتون، آووکادو، آجیل (میوه های مغزدار مانند گردو، فندق، پسته و بادام)، تخم و ماهی یافت میشود میتواند به بهبود کلسترول خون کمک کند. همچنین به طور اخص چربی های امگا-3 که شکلی از چربی های اشباع نشده هستند و در تخم کتان، گردو و ماهی های چرب مانند سالمون، خال خالی (Mackerel) و ساردین وجود دارند ممکن است باعث کاهش لخته های خون شوند.
ب- خوردن غلات کامل بیشتر: یک رژیم غذایی که شامل غلات کامل باشد میتواند خطر ابتلا به بیماری قلبی را کاهش دهد. به بیان دقیقتر پژوهشهای دانشگاه تافتس نشان میدهد که خوردن غلات کامل میتواند به ثابت نگه داشتن اندازه دور کمر و بهبود فشار خون، قند خون، سطح تری گلیسیرید و سطح کلسترول کمک کند. این شاخص های بهبود یافته ممکن است به علت احساس پری و سیری باشد که از خوردن غلات کامل به شما دست میدهد. فیبرهای محلول که نوعی از فیبرهای خوراکی هستند و در جو و جو دو سر یافت میشوند نیز میتوانند از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری کرده و به شخص مخصوصا آنهایی که دچار بیماری قند خون (دیابت) هستند در کنترل بهتر سطح قند خونشان کمک کند. دستورالعمل غذایی برای امریکایی ها در 2025-2020 خوردن حداقل سه وعده از غلات کامل در روز را توصیه میکند. این دستورالعمل یک وعده را معادل نصف فنجان جو دوسر، یک قرص نان کامل یا نصف فنجان برنج قهوه ای در نظر میگیرد.
ج- خوردن غذاهای گیاهی: غذاهای گیاهی مانند سبزیجات، میوهها، لوبیا، حبوبات و سویا فواید و ارزش غذایی بسیار زیادی دارند. این نوع غذاها چربی اشباع شده و کالری پایین و دارای فیبرهای خوراکی، پتاسیم و سایر مواد مفید مغذی بالایی دارند. طبق تحقیقات انجام گرفته گنجاندن غذاهایی گیاهی در برنامه غذایی تان میتواند خطر بیماری قلبی و بیماری های مزمن دیگر را کاهش دهد. رژیم غذایی گیاهی با رژیم غذایی گیاهخواری و وگان (Vegan) متفاوت است (در رژیم غذایی وگان علاوه بر گوشت، غذاهایی مانند تخم مرغ و لبنیات هم که منشا حیوانی دارند مصرف ن میشود). رژیم غذایی گیاهی نسبت به رژیم غذایی گیاهخواری و وگان انعطاف بیشتری دارد، چرا که در این نوع رژیم هنوز مقادیر کوچکی از پروتئین حیوانی وجود دارد. مهم تر اینکه این نوع رژیم غذایی غذاهای کامل و فرآوری نشده (بسته بندی و کنسرو شده) را در بر میگیرد و روی این نوع غذاها تمرکز دارد.
برای حصول بیشترین فواید استفاده از سبک تغذیه گیاهی جهت تندرستی بدن به دستورالعمل وزارت کشاورزی آمریکا (USDA) با عنوان بشقاب من (MyPlate) توجه کنید که در آن نصف بشقاب شامل سبزیجات و میوه هاست، غلات کامل در ربع بشقاب و ربع باقی مانده پروتئین های گیاهی را در بر میگیرد. اگر رژیم غذایی گیاهی مفهو میناآشنا و جدید برایتان است در جستجوی فرصت ها و راه هایی برای جایگزین کردن گوشت با یک پروتئین گیاهی که دستور تهیه آن را قبلا میدانید باشید. برای مثال به جای استفاده از گوشت چرخ کرده برای تهیه چیلی از لوبیا استفاده کنید. همچنین میتوانید غذاهای کامل را جایگزین غذاهای فرآوری شده کنید، مانند استفاده از میوه کامل به جای میوه کنسرو شده در شربت.
3- در مصرف نوشابه های الکلی افراط میکنید
کبد شما الکل را تجزیه و آن را به کلسترول و تری گلیسیرید تبدیل میکند. با در نظر گرفتن این نکته وقتی بیش از حد الکل مصرف میکنید این میتواند هم سطح کلسترول و هم سطح تری گلیسیرید را در بدن شما بالا ببرد. اگر شما اصلا اهل استفاده از مشروبات الکلی نیستید و تا بحال لب به آن نزده اید بهترین کار این است که این کار را شروع نکنید.
4- به اندازه کافی ورزش و نرمش نمیکنید
ورزش مرتب و منظم به سلامت قلب کمک میکند. به بیان دقیق تر ورزش باعث تقویت و رشد رگهای جانبی قلب میشود. به عبارت دیگر فعالیت بدنی میتواند تعداد رگ های کوچک متصل به سرخرگ های اصلی قلب را افزایش دهد. تجسم کنید که یکی از این سرخرگها مسدود شود، در این صورت این رگ های خونی جانبی به عنوان مسیر جانشین عمل کرده و اکسیژن و مواد مغذی را به نواحی قلب میرسانند. در غیر اینصورت به علت محدود شدن جریان خون منجر به سکته قلبی میشد. راهنمای فعالیتهای فیزیکی برای امریکاییان ویراست دوم، 150 دقیقه فعالیت ایروبیک (هوازی) با شدت متوسط در هفته یا 75 دقیقه ورزش ایروبیک (هوازی) شدید در هفته یا ترکیبی از هر دو فعالیت متوسط و شدید در طول هفته را توصیه میکند. تمرینات ایروبیک (هوازی) متوسط شامل راه رفتن سریع، باغبانی و دوچرخه سواری بوده در حالیکه تمرینات ایروبیک شدید فعالیت هایی از قبیل دویدن، طناب زدن، کار در حیاط خانه مانند کندن یا بیل زدن و کارهای دیگر را در بر میگیرد که باعث عرق کردن شما میشود.
5- سیگار میکشید یا در معرض دود سیگاری ها هستید
ترکیب منوکسید کربن و نیکوتین دود سیگار میتواند خطر حمله قلبی را افزایش دهد. وقتی سیگار میکشید منوکسید کربن را وارد ریه ها میکنید. این گاز زیان آور نه تنها مقدار اکسیژن حمل شده توسط گلبول های قرمز خون را کاهش میدهد بلکه باعث رسوب کلسترول در لایه درونی سرخرگ ها شده و منجر به آترواسکلروسیز (سخت شدن دیواره سرخرگها) میشود. نیکوتین همچنین میتواند دیواره سرخرگ ها را سخت کند. با گذشت زمان محدودیت در جریان یافتن خون میتواند منجر به حمله قلبی شود. اگر سیگاری نباشید اما در معرض دود سیگاری ها قرار بگیرید باز هم احتمال خطر حمله قلبی در شما وجود دارد. همچنین خطر بروز بیماری قلبی در شما نسبت به آنهایی که در معرض دود سیگاری ها قرار نگرفته اند 25 تا 30 درصد بیشتر است. بنابراین تصمیم به ترک سیگار یا به حداقل رساندن تنفس دود سیگار دیگران میتواند قلب شما را نجات دهد.
6- استرس دارید
و بالاخره شما نمیتوانید تاثیر استرس بر قلبتان را دست کم بگیرید. خود استرس مستقیما باعث حمله قلبی نمیشود اما میتواند سلامتی شما را با تاثیرگذاری بر چگونگی انتخاب سبک رندگی به خطر اندازد. برای مثال افرادی که استرسهای طولانی مدت را تجربه میکنند ممکن است به پرخوری روی آورند، کمتر از مواد مفید و مغذی استفاده کنند، شروع به سیگار کشیدن کنند یا دفعات مصرف سیگار خود را بالا ببرند، بیشتر از حد توصیه شده الکل مصرف کنند و موارد دیگر. تمام این اعمال و رفتارها روی وضعیت کلی لیپید (چربی ها) و سلامتی قلبتان تاثیر دارند. با در نظر داشتن این نکات تشخیص عوامل اساسی استرس زا و مدیریت آنها یک ضرورت است. ورزش، یوگا، مراقبه (Meditation) و اولویت دادن به خواب کافی و کامل تعدادی از فعالیتهایی هستند که میتوانید برای مدیریت استرس خود انجام دهید.
سخن آخر
با اینکه کنترلی روی عواملی مانند سن، ژنتیک و جنسیت خود ندارید اما میتوانید سبک زندگی خود را تغییر دهید تا از قلبتان محافظت کرده و احتمال بروز حمله قلبی را پایین بیاورید. منتظر نشوید تا خیلی دیر شود. شروع به ایجاد تغییرات کنید، قدم به قدم و پله به پله، همین امروز!