حقله نیاوران و تفکر شیکاگو
به گزارش «تابناک تهران»؛ از اواخر سال ۹۵ افزایش قیمت دلار و ارز در بازار ایران شروع شد و این روند تا دو ماه قبل تداوم داشت تا جای که دلار از ۳۸۰۰ تومان به ۲۰ هزار تومان رسید و اکنون قیمت آن بر روی ۱۱هزار تومان در حال نوسان است.
تعداد بسیاری از کارشناسان دانشگاهی بر این باورند که تیم اقتصادی دولت عمدا نرخ ارز را بالا برد تا به اهداف مختلف خود در سیستم و نظام اقتصادی مدنظرش برسد که بعد از آن کاهش ارزش پول ملی و گرانی شدید کالا را شاهد بودیم.
بعد از ناکارآمدی تیم اقتصادی دولت و تغییر وزیر اقتصاد بازهم سیاست‌های کلی تیم اقتصادی تغییر پیدا نکرد و همان راه و روش قبلی خود را ادامه داد. علی طیب‌نیا وزیر اول دولت تدبیر و امید بود که بعد از چهار سال تصدی وزارت خانه، حاضر به ادامه کار با دولت نشد و وی دلیل ادامه عدم همکاری با دولت را در این جمله خلاصه می‌کند که این تغییر شاید بیشتر به خاطر انسجام و هماهنگی در تیم اقتصادی دولت جدید باشد.
این بیان نشان می‌دهد که در تیم اقتصادی دولت اول آقای روحانی انسجامی بین تصمیم‌گیران اقتصادی وجود نداشت و که با رفتن آقای طیب‌نیا و جایگزینی مسعود کرباسیان این انسجام شکل گرفت.
چرا طیب‌نیا را اخراج کردند
اما روزنامه آفتاب یزد، از رسانه‌های نزدیک به جریان اصلاحات و دولت از اخراج طیب‌نیا خبر داده و نوشت: طیب‌نیا سهم پررنگی در موفقیت‌های اقتصادی دولت داشت. اما از چند ماه قبل منابع خبری از نبودن وی در کابینه جدید خبر دارند شاید یکی از مهمترین دلایل این موضوع، عدم هماهنگی تیم اقتصادی دولت یازدهم بود. برخی منابع، یکی از منتقدان طیب‌نیا را محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت و رئیس سازمان برنامه و بودجه می‌دانند. ضمن اینکه مسعود نیلی مشاور ارشد اقتصادی رئیس‌جمهور و محمد نهاوندیان رئیس دفتر اقتصاددان رئیس جمهور در دولت یازدهم نیز به لحاظ نگاه و بینش اقتصادی، قرابت فکری چندانی با طیب‌نیا نداشتند. در واقع این افراد بیشتر از حامیان اقتصاد نئوکلاسیک و بازار آزاد بودند و طیب‌نیا یک اقتصاددان نهادگرا بود که به رغم اعتقاد راسخ به تقویت بخش خصوصی با نگاه و بینش نوبخت، نهاوندیان و نیلی فاصله داشت.
برادران کرباسیان یا مافیای کرباسیان
مسعود کرباسیان و برادرش مهدی کرباسیان رئیس هیات عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) دو رکن اساسی اقتصادی قرار داشتند. مسعود کرباسیان در تمام مدت تصدی خود بر وزارت اقتصاد حتی نتوانست به ترکیب معاونان خود نیز دست بزند، چرا که وی تنها مجری سیاست‌های گردانندگان نهاوندیان و مسعود نیلی است.
حسن عرفانیان بنیانگذار فولاد مبارکه اصفهان در مصاحبه‌ای در مورد واردات محصولات مشابه داخلی می‌گوید: مهدی کرباسیان گفتم که لااقل از رابطه برادری‌تان (مسعود کرباسیان) استفاده کنید و اجازه ندهید که محصول داخلی چنین وضعی پیدا کند و به روزی برسیم که محصول خارجی به راحتی وارد کشور شده و بازار خوبی به دست آورد و محصول داخلی به رغم کیفیت مناسب در کف کارخانه بماند. به رئیس ایمیدرو (مهدی کرباسیان) گفتم که لااقل شما دو برادر یکی به عنوان متولی تولید فولاد و دیگری به عنوان متولی واردات این کالا می‌توانید با هم هماهنگ باشید تا به جایی نرسیم که یکی از شما بگوید سه میلیون تن محصول در کف کارخانه مانده و دیگری ابراز کند به همین اندازه فولاد وارد کشور شده است.
نهاوندیان دستور افزایش قیمت ارز را داد
اما این تنها بازیگران صحنه اقتصاد کشور هستند در این صحنه باید به نویسندگان داستان رجوع کرد. در نوسانات اخیر بازار ارز ولی اله سیف رئیس پیشین بانک مرکزی بعد از هفت ماه گفته است؛ «بانک مرکزی با دستور مستقیم نهاوندیان معاون اقتصادی رئیس جمهور قیمت دلار را در بازار تا هشت هزار تومان افزایش داده بود.»
مسعود نیلی و نهاوندیان به نویسندگان سریال پر حاشیه اقتصاد ایران هستند که اگر بازیگری خلاف آنچه در متن نوشته آمده است عمل کند باید از دولت اخراج شود.
اما تفکر مسعود نیلی مشاور اقتصادی دو دوره دولت روحانی که به تازگی و به ظاهر استعفا داده است چیست که سبب شده وضعیت مردم به این نقطه برسد؟
مسعود نیلی کیست؟
مسعود نیلی در ۲۵ بهمن ماه سال ۱۳۳۳ در شهر همدان به دنیا آمد، وی در سال ۵۹ مدرک کارشناسی خود را در رشته کارشناسی عمران از دانشگاه صنعتی شریف دریافت کرد و در سال ۶۶ موفق به دریافت مدرک کارشناسی ارشد در رشته‌های برنامه‌ریزیسیستم‌های اقتصادی از دانشگاه صنعتی اصفهان شد. وی بعدهای برای کسب مدرک دکترا به انگستان رفت و در سال ۷۴ توانست دکتری اقتصاد خود را دانشگاه منچستر بگیرد.
او از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۰ همچنین در فاصله سالهای ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۹ معاونت امور اقتصادی سازمان برنامه و بودجه را در دولت‌های مختلف برعهده داشت. نیلی همچنین از ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۰ رئیس دپارتمان اقتصاد دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف بود و در آخرین پست خود به عنوان مشاور امور اقتصادی رئیس جمهور حضور داشت.
اقتصادانان مدعی هستند که نتیجه پیروی از تفکران نیلی به تکرار حادثه تورمی در دولت دوم سازندگی می‌انجامد که در نهایت سبب تورم ۵۰ درصد در آن زمان شد.
اما وی در یادداتشی در مهر ماه منتشر شد پای خود را از بهم ریختگی اقتصادی بیرون کشید و عنوان کرد من در نظام تصمیم گیری دولت حضور نداشتم و این اتفاقات ربطی به من ندارد.
این اظهارات نیلی در حالی گفته شده که همه می‌دانند که نیلی طراح اصلی سیاست‌های اقتصادی دولت روحانی بوده است. وی در فرودین ماه طی یادداشتی در خبرگزاری ایسنا راه حل حمایت از تولید داخل را افزایش نرخ ارز دانست و می‌نویسد: با ثابت نگاه داشتن نرخ ارز، قیمت کالای خارجی تقریبا ثابت باقی می‌ماند بنابراین با اعمال این سیاست (ثبات نرخ ارز) بیشترین خدمت و بزرگترین کمک به بازاریابی محصولات خارجی در داخل صورت گرفته است.
تفکر لیبرالیسم در تیم اقتصادی دولت
باید پرسید که چه کسانی از کاهش ارزش پول ملی با بهانه حمایت از تولید داخل سود می‌برند؟ مطمئنن ایده‌پردازان، طراحان و مجریان آزاد سازی نرخ ارز سود بسیار زیادی از افزایش حتی ۱۰۰۰تومان ارز کسب می‌کنند.
تولید پول و پاشیدن پول در بین مردم یکی از تفکرات اقتصادی است که از زمان دولت سازندگی در اقتصاد ایران ریشه پیدا کرده و متولی آن آن دست از مشاوران و صاحبان اقتصادی هستند که در اقتصاد ایران ریشه دواندند.
میلتون فریدمن یکی از اقتصادانان و نظریه‌پردازان اقتصادی است، او نظریات خود را در دانشگاه شیکاگو و موسسه هوور در دانشگاه استنفورد ارائه داد که مکتب کینزی به اعتقاد او، اقتصاد را دچار بحران ها عظیمی همچون بحران ۱۹۲۹ می‌کرد.
فریدمن مدافع پیوریتنیسم (یهودیت سرمایه سالار) و سلطه سرمایه داری انحصاری است، او را می توان یکی از مهمترین عوامل در شکل گیری استعمار نو در غالب سرمایه داری چند ملیتی که به سرمایه داری جهانی مصطلح شده، دانست.او معتقد است سیاست های “فدرال رزو” و دولت امریکا در حوزه بازار مهمترین عامل در فروپاشی بانکی سال ۱۹۳۰میلادی بود. به اعتقاد فریدمن فدرال رزو می توانست تنها با یک سیاست انقباضی از پدید آمدن این فاجعه بزرگ جلوگیری کند.
با اینکه مدل اقتصاد جان مینارد کینز در راستای سیستم سرمایه داری قطب مرکزی قرار دارد، اما اگر به برخی از این سیاست های فدرال رزو نگاهی بیاندازیم به مواردی همچون حمایت از قیمت برابری کشاورزی ،کنترل اجاره بهاء و تثبیت حداقل و حداکثر میزان قانونی دستمزد و همچنین حذف سود بانکی بر میخوریم، اما فریدمن معتقد است هر چه مقدار پولی که مردم به بانک ها بسپارند زیادتر باشد موجودی کلی پول نیز زیادتر خواهد بود.
حقله نیاوران و مکتب شیکاگو
شعار مکتب شیکاگو این است که دولت دست های خود را از اقتصاد دور نگه دارد و آن را به سوی بازار آزاد سوق دهد. فریدمن مخالف دخالت دولت در تمام حوزه‌ها و خدمات اجتماعی مانند آموزش، بهداشت و غیره است.
(حلقه نیاوران) که صاحبان آنها در تیم اقتصادی سایر دولت‌ها قرار دارند از پیروان نظریه مکتب شیکاگو هستند که آقای نیلی را می‌توان سردمدار این تفکر در ایران دانست.
استعفای مسعود نیلی در شرایط و اوضاع اقتصادی که شاید بتوان مسبب اصلی آن را آنها و حلقه نیاروان دانست تازگی ندارد. استعفای اخیر نیلی سومین استعفای ایشان در دولت‌های مختلف است.
چرا اقتصاددان که از مهمترین حامیان تفکر بازار آزاد به شمار می‌رود نمی‌تواند تا پایان عمر هیچ دولتی در مسئولیت خودش باقی بماند؟
اولین باری که مسعود نیلی در برهه تاریخی مهم نقش آفرینی می‌کند به دوران دفاع مقدس برمی‌گردد. او در آن زمان معاون روغنی زنجانی در سازمان برنامه و بودجه بود. او با نوشتن نامه ای در اواخر جنگ به رئیس خود (روغنی زنجانی)، شرایط اقتصادی کشور را برای تداوم جنگ تحمیلی مناسب ندانسته و تاکید می‌کند باید پایان جنگ اعلام شود، چرا که امکانات برای ادامه جنگ با عراق مهیا نیست! روغنی زنجانی هم بلافاصله بعد از مطالعه نامه نیلی، نامه‌ای به نخست وزیر وقت در این خصوص نوشت، تا میرحسین موسوی را برای قبول قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل و آتش بس فوری میان ایران و عراق قانع کند. بدین ترتیب نخست وزیر وقت نیز با القاعات صورت گرفته توسط نیلی و روغنی زنجانی، در نامه‌ای دیگر از امام خمینی(ره) می‌خواهد تا قطعنامه را قبول کند.
۳۰ سال ناکارآمدی
نیلی که از اصلی‌ترین حامیان سیاست‌های تعدیل اقتصادی در دولت سازندگی بود، با مشخص شدن ناکارآمدی این سیاست‌ها و ایجاد تورم ۵۰ درصدی، تصمیم می‌گیرد که برای ادامه تحصیل راهی انگلستان شود.
نیلی بعد از روی کار آمدن دولت روحانی بهترین شرایط را کسب کرد، هم زمان بعد از تصویب برجام و دستاوردهای نسبی دولت توسط طیب نیا در کنترل تورم سبب شده بود که وی هر روز در رسانه‌های مختلف در خصوص اقتصاد سخن بگوید.
اما بعد از انتخابات سال ۹۶ و نافرجام ماندن برجام و با وخیم شدن اوضاع اقتصادی کشور اوضاع را نامناسب دانست به همین دلیل استعفای خود را نوشت که بعد از ۱۰ ماه توسط رئیس جمهور موافقت شد.
نیلی در راستای ادامه سیاست تعدیل اقتصادی مسئول خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی هم شد و میراث غم‌بار خصوصی‌سازی در کارنامه مدیریتی وی برجسته است. قیمت‌گذاری عجیب و غریب و همچنین محو شدن صنایع دولتی که متهم به ناکارآمدی بودند و ناکارآمد کردن صنایع با هدف توجیه چوب حراج زدن به آنها را باید دستاورد دیگر مسعود نیلی در پروژه خصوصی‌سازی دانست.
مسعود نیلی افراد منتقد به سیاست‌های خود را بی فکر و بی سواد می‌داند در حالی که تمام شواهد از نتایج تورم و خانمان‌سوزی طرح‌های این شخص خبر می‌دهد و مانند دوران‌های قبل خود را در ایجاد شرایط کنونی مبرا می‌داند.
بی‌بی سی از سوابق نیلی او در چهار دهه گذشته به‌جز در دولت‌های نهم و دهم و چند سال اول انقلاب، در تمامی دولت‌ها حضور داشته است… پیشنهاد پیاده‌سازی برنامه‌های اقتصادی برای کم کردن هزینه‌های عمومی، کاهش مداخله دولت در بازار، حذف یارانه، حذف مکانیسم کنترل قیمت، آزادسازی نرخ ارز و افزایش حمایت قانونی از سرمایه‌گذار از طریق نظام سرکوب دستمزد و محدود شدن زمان قرارداد کار و اجرای نسبی این سیاست‌ها از سوی دولت‌ها در سه دهه گذشته سبب جلب‌توجه منتقدان به وی شده است.
نیلی سبب اعتراضات در دهه ۷۰ شد
فرشاد مومنی کارشناس حامی دولت در مصاحبه خود با روزنامه آرمان می‌گوید: آقای دکتر مسعود نیلی در سال ۱۳۷۶ در موسسه نیاوران مقاله‌ای را تحت عنوان «ارزیابی تجربه تعدیل اقتصادی در ایران» منتشر کردند و به وضوح نشان می‌دهد این‌ها در زمان آغاز این سیاست، چه طیف متنوعی از انتظارات درباره این سیاست را برای خود بار کرده بودند و به مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی هم وعده دادند اگر این کار انجام شود، آن نتایج مطلوب به دست می‌آید.
مومنی همچنین گفته است یکی از اولین پیامدهای آن، در سال ۱۳۷۰، یعنی کمتر از دو سال پس از اجرای تعدیل ساختاری، اعتراضات پی‌درپی نسبتا گسترده شهری بود.
نیلی در پاسخ به نامه تعدادی از کارشناسان اصلاح‌طلب به رهبر انقلاب که یکی از آنها مومنی بود آنها را بی سواد و کج فهم می‌خواند.
پیروی کورکورانه از یک تفکر و نظریه اقتصادی که حتی در خود آمریکا و کشورهای سازنده آن اجرا نمی‌شود سبب شده که بدون تحقیقات کامل و بررسی شرایط کشور دست به اقدامات ناخواسته و زیر بنایی بزنیم که نتوانیم آن را متناسب با شرایط کشور پیاده‌سازی کنیم.
انتهای پیام