عملیات کربلای ۴ براساس راهبرد نظامی ارائه شده از سوی سپاه پاسداران به مسئولین کشور، برای نیل به پیروزی در جنگ میبایست در جبهه جنوب، جادههای شمالی و جنوبی بصره و نیز در جبهه شمالی، جادههای مواصلاتی کرکوک به بغداد قطع و یا تهدید شوند و در نتیجه، صدور نفت عراق به خارج کاملا قطع گردد و سپس حرکت اصلی به سمت بغداد آغاز شود.
بر همین اساس، محاصره و سپس تصرف شهر بصره به عنوان هدف عملیات اصلی سپاه پاسداران در سال ۱۳۶۵ مورد توجه قرار گرفت که برای تحقق آن به کارگیری حدود ۵۰۰ گردان و آن هم از سه محور ضرورت یافت لیکن به دلیل مشکلاتی همچون ضعف امکانات نظامی تنها یک محور – به عنوان تنها راه باقی مانده جنگ در جبهه جنوب – انتخاب شد.
به عبارت دیگر، پس از حذف دو محور احاطهای (هور و فاو) منطقه شلمچه و ابوالخصیب به منظور انجام عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز برگزیده شد.
به بهانه سالگرد عملیات کربلای ۴ به سراغ دو تن از فرماندهان گردان غواصی جعفر طیار لشگر ۳۲ انصارالحسین (ع) همدان رفتیم.
فرمانده گردان جعفر طیارحاج کریم مطهری در عملیات کربلای ۴ در گفتگوی اختصاصی با روزنامه سروش راستی گفت: عملیات کربلای ۴ قرار بود از خرمشهر و جزیره مینو با عبور از اروند آغاز شود.
از لحاظ جغرافیایی منطقه جنوب بصره و شمال فاو به خلیج فارس ارتباط پیدا میکند و هدف از انجام این عملیات قطع کردن این ارتباط بود که از ماهها قبل اطلاعات عملیات همه اطلاعات منطقه و نیروهای دشمن را جمع آوری و بررسی کرده و همزمان ما هم در بحث غواصی گردان جعفر طیار از لشگر انصار الحسین (ع). همدان و دو گردان ۱۵۳ تویسرکان و گردان ۱۵۵ همدان به فرماندهی شهید حاج ستار ابراهیمی این گردان را همراهی میکردند که ماهها آموزش این گردانها دنبال میشد و درماههای آذر و دی ماه سال ۶۵ در آن شرایط سخت و سرد جوی شبانه روز، رزمندگان آموزش غواصی میدیدند و از لحاظ معنوی نیز با مراسمهای دعا و زیارت عاشورا و چله نشینی و نماز شب خواندنها علاوه بر امادگی جسمی از لحاظ روحی و معنوی نیز خودشان را مهیا میساختند تا اینکه به فرمان عملیات اعلام شد و ما شب چهارم دی ماه سال ۶۵ حرکت کردیم و ساعت ۸ شب به لب اروند رود که شهید چیت سازیان منتظر ما بود رسیدیم ساعت ۹ شب به آب زدیم و جریان آب به قدری زیاد بود که بچهها فشار زیادی را تحمل میکردند و حتی در یک گرداب نیز گیر افتادیم که با عنایت پروردگار با موفقیت از آن بیرون آمدیم. ساعتهای ده الی ده و نیم بود که تیربارهای دشمن به شدت شروع به کار کرد وحتی ضد هوایی دو لول و ... را به کف و روی آب میزدند و کامل در زیر آتش دشمن قرار داشتیم.
ولی با تمام سختیهایی که وجود داشت گردان جعفر طیار توانست کانالها و خط اول را که به عهده ما بود پاکسازی کند و حتی به خط دوم هم پیشروی کردیم و گردان جعفر طیار بیش از وظیفه خود نیز جنگید و متاسفانه نیروهای آبی و خاکی به موقع نتوانستند از ما حمایت کنند و این عملیات منجر به نتیجه دلخواه نشد، ولی تمام رزمندگان و غواصان همه با جان و دل جنگیدند و عاشقانه جان خود را به انقلاب و کشور اهدا کردند.
فرمانده گردان جعفر طیار همدان در ادامه افزود: در هرعملیاتی اطلاعات نقش مهمی دارد و از دو طرفین جنگ کسی برنده است که از لحاظ اطلاعاتی یک قدم جلوتر باشد و مسلما بهتر عمل خواهد کرد؛ بنابراین با توجه به سرویسهای اطلاعاتی عراق و ستون پنجم، دشمن از لحاظ اطلاعات یک قدم جلوتر از ما بود آمادگی مقابله با این عملیات را داشت، ولی از زمان و مکان بی اطلاع بود از ماهها قبل نیروهای دشمن در آماده باش قرار داشتند به طوری که با آغاز عملیات ما که با رمز محمد رسول الله (ص) آغاز شد دشمن با تمام قوا و تجهیزات کامل دست به کار شد وعملیات به اهداف از پیش تعیین شده نرسید و متاسفانه در این عملیات در منطقه ابوالخصیب ۱۷۵ نفر از غواصان اسیر و به صورت زنده و با دستهای بسته شهید شدند که این جنایت در حافظه همیشه تاریخ خواهد ماند و همین شهدای غواص با اهدای جان خود باعث سرفرازی و ماندگاری انقلاب و کشور در مقابل دشمنان شدند.
مطهری در پایان خاطر نشان ساخت: عملیات کربلای ۴ مقدمهای شد برای عملیات کربلای ۵ که دشمنان به هیچ وجه فکر نمیکردند نیروهای ایرانی با توجه به عدم نتیجه گیری در کربلای چهار بتواند توان خود را در عرض ۱۵ روز باز سازی کند و و این در دنیا بی نظیر بود در کربلای ۵ با توجه به برنامه ریزی دقیقی که انجام شد از شمال بصره ضربه سختی به دشمن وارد شد و پیروزی این عملیات به جبران خونهای شهدای کربلای ۴ بود که با تمام قوا تا آخرین لحظه با دشمن بعثی جنگیدند.
حاج محسن جامه بزرگ یکی دیگر از فرماندهان عملیات کربلای ۴ نیز به مناسبت سالگرد این عملیات گفت: آن زمان با توجه به مسئولیتی که داشتیم در عملیات کربلای ۴ شرکت کردیم و هدف فقط رضای خدا بود و بس.
وی افزود: شهید حمید هاشمی جمله زیبایی را گفتند که همیشه در خاطر مان هست و آن این بود: ما برای شکست یا پیروزی نیامده ایم بلکه برای رضای خدا قدم در راه جهاد و شهادت گذاشته ایم و همین اصل خشنودی و رضایت پروردگار بود که جوانان ما قدم در جبههها میگذاشتند و جان خود را نثار میکردند درباره شهدای غواص نیز باید گفت: اجر شهدای غواص دوبرابر رزمندگانی است که در خشکی میجنگیدند، زیرا در خشکی مانع و یا سنگری وجود دارد تا فرد از خودش دفاع کند، ولی در آب با توجه به دشمن تا دندان مصلح هیچگونه دفاع از خود وجود نداشت و شهادت غواصان عملیات کربلای ۴ خلق ایثار و عظمت بی نظیری بود که فقط و فقط برای رضای خدا و اعتلای اسلام و حفظ میهن بود.
جامه بزرگ در قسمت دیگری از صحبتهای خود به خاطرهای از شهید بزرگوارعمادی اشاره کردند که در اینجا این مطلب را باهم میخوانیم.
شهید عمادی طلبه بودند که در حوزه علمیه درس میخواند و زمانی که ایشان در عملیات کربلای ۴ زخمی شدند و دیگر توان جنگیدن نداشتند داخل نیزارها دشمن موانع خورشیدی زیادی کار گذاشته بود که از پیشروی رزمندگان جلوگیری میکرد شهید عمادی بعد از زخمی شدن روی این مانعهای تیز میخوابد و از بچهها میخواهد از روی او رد بشوند مانند پل خود را روی موانع قرار میدهد ابتدا رزمندگان از اینکه از روی ایشان رد بشوند ممانعت میکنند، ولی ایشان همه را به جان امام (ره) قسم میدهد و از بچهها میخواهد از روی وی رد شوند بعد از این که رزمندگان و مهمات و از روی ایشان رد شدند میلهها به صورت نیزه از بدن ایشان رد و بیرون زده بود.
وی یاد آور شد: در این برهه از زمان خون شهدا برای ما حجت هستند و مسئولین کشور باید از خون شهدا دفاع کنند و با خون شهدا معامله نکنند و امانتدار این خونها باشند و باید به برخی بگوییم برای حفظ این کشور و سر فرازی و امنیت کشور خونهای زیادی ریخته شده است بنابراین علاوه بر روز قیامت باید در این دنیا نیز جوابگوی اعمال خود باشید کسانی به بیت المال خیانت میکنند و حقوق ملت را ضایع میکنند و به آرمانهای امام و شهدا خیانت میکنند باید جوابگو باشند.
در اینجا برای یاد آوری آن روزها به اهداف و جزئیات طرح عملیات می پردازیم.
اهداف عملیات
تصرف شهر بصره و تهدید جاده صفران – بصره
منطقه عملیات
منطقه عملیاتی ابوالخصیب و شلمچه دارای ارزشها و ویژگیهای مهم سیاسی و نظامی است و میتوان آن را مهمترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب دانست.
مرکز این منطقه، نخلستانهای اطراف اروندرود – حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره است – که عرض آن ۴ تا ۵ کیلومتر و طول آن حدود ۱۵ کیلومتر میباشد.
زمین منطقه عملیاتی از دو جهت دارای خصوصیات مهمی میباشد:
۱- وجود نهرها و کانالهای کشاورزی که عمق مناسبی دارد و از آنها میتوان برای پدافند استفاده کرد.
۲- جناحین منطقه عملیاتی که از شمال به آب گرفتگی شلمچه و کانال ماهی گیری و از جنوب به خور زبیر و زمینهای باتلاقی اطراف آن منتهی میشود و دشمن در آن قدرت پاتک ندارد.
طرح عملیات
چهار منطقه شلمچه، ابوالخصیب، مقابل ام الرصاص و جزیره مینو – به این دلیل که به لحاظ مانور، آتش، عقبه و پشتیبانی به هم وابسته اند – برای انجام این عملیات بزرگ انتخاب گردید. بر همین اساس، هر یک از چهار منطقه فوق به عنوان خط حد یک قرارگاه عملیاتی تعیین شد:
قرارگاه نجف: از شمال پنج ضلعی شلمچه تا جزایر بوارین و ام الطویله پیشروی در محور شلمچه
قرارگاه قدس: انجام حرکت اصلی عملیات با عبور از تنگه ام الرصاص – بوارین و پیشروی در محور پتروشیمی و ابوالخصیب.
قرارگاه کربلا: مقابله با پاتک دشمن از مقابل جزیره ام الرصاص، تامین کل منطقه و پیشروی تا جاده دوم و سوم.
قرارگاه نوح: تامین جناح چپ و پیشروی در مقابل جزیره مینو.
هم چنین، یگانهای تحت امر این قرارگاهها میبایست طی شش مرحله به اهداف نهایی خود – از شمال به تنومه و از جنوب به پشت کانال بصره برسند.
شرح عملیات
عملیات میبایست در ساعت ۲۲:۳۰ مورخ ۳/۱۰/۱۳۶۵ آغاز شود. به همین خاطر غواصهای خودی ساعاتی قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حرکت کردند. در این میان، نیروهای دشمن که کاملا آماده و هوشیار بودند ضمن پرتاب منور، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیک میکردند. در مجموع، عملیات خارج از کنترل و هدایت فرماندهی قرار گرفته بود و قبل از هر دستوری یگانها با توجه به نوع وضعیت و هوشیاری و عکس العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل، درگیری را آغاز میکردند. در این حال، رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت ۲۲:۴۵ اعلام شد و نیروهای عمل کننده فقط توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام الرصاص، ام البابی و بلجانیه نفوذ کنند و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه نمایند.
در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران کنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان ها) و هم چنین اجرای آتش موثر روی رودخانه اروند، عملا سازمان غواصها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زد. به طوری که نیروهای یگانهای مجاور بعضا پراکنده شده و اغلب نمیتوانستند روی هدف عمل نمایند.
یکی از مناطق حساس عملیات، جزیره ام الرصاص و نوک بوارین بود که به رغم تلاش بسیاری که برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن امکان ادامه درگیری از میان رفت. دشمن با شلیک پرحجم تیربار روی آب، از عبور نیروها از تنگه ام الرصاص – بوارین جلوگیری کرد. مضافا به این که به خاطر حساسیتی که دشمن نسبت به ام الرصاص داشت، در پدافند آن از ۹ رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره میبرد، به طوری که هرگاه از هر خط عقب رانده میشد، در خط بعدی که نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت، مقاومت میکرد.
در این حال، با توجه به هوشیاری دشمن، امکان ادامه عملیات میسر نبود، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی مجدد عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.
زیارت عاشورا