مدت هاست سؤالی ذهنم را مشغول کرده است. بر آن شدم که بدانم این دوست صمیمی و مونس و همدم انسان ها و مشکل گشای مسائل ساده و پیچیده که نامش کتاب است چگونه و از چه زمانی و توسط چه کسی بوجود آمده و قدیمی ترین کتاب کدام است؟
در ابتدا باید به این پرسش پاسخ داد که تعریف و منظور ما از کتاب چیست؟ آیا می توان تجمیعی ازمتون و دست نوشته ها را کتاب نامید و یا منظور از کتاب همین کتاب چاپی است که امروزه در هر کتابخانه و مدرسه و در دست هر دانش آموزی می توان دید؟ با توجه به این موضوع، قدیمی ترین کتابی که در جهان یافت شده کتابی است با قدمت قریب به دو هزار و پانصد سال که در یکی از معابد قدیمی در جنوب غرب بلغارستان کشف گردیده و متعلق به اتروسک (تبار غیر هند و اروپایی) است. گفته شده این کتاب دارای شش صفحه از جنس طلای کوبیده است که در موزه ملی بلغارستان نگهداری می گردد. این کتاب با خط و سیستم نگارشی نوشته شده که تاکنون دانشمندان و پژوهشگران نتوانستند آن را رمز گشایی کنند.
حال اگر منظور تعریف کتاب همین کتاب چاپی امروزه باشد می توان گفت قدیمی ترین کتاب جهان، انجیل گوتنبرگ است که توسط یوهانس گوتنبرگ المانی (مخترع ماشین چاپ) در سال 1450 میلادی به چاپ رسیده است.
یکی از دانشمندان و محققین دست نوشته ها و کتاب های کمیاب دانشگاه کرنل امریکا به نام لاری فری معتقد است: «در خصوص قدیمی ترین کتاب تاریخ جهان، پرسش های متعددی وجود دارد و هر چیزی که از دیدگاهی جهانی پشتیبانی کرده و به آن متصل باشد را می توان کتاب نامید.» او بر اساس دیدگاه خود کتاب ایلیاد هومر و حماسه گیلگمش را قدیمی ترین کتاب های جهان می داند.
اگر بخواهیم در خصوص اولین و قدیمی ترین کتاب ایرانی بدانیم می توان اوستا را یکی از کهن ترین نوشتارها و سروده های ایرانیان دانست. این کتاب هم اکنون دارای پنج بخش است که بر این پایه اند: یسنه که سخنان زرتشت است و شناخته شده با نام گاهان در آن گنجانده شده، یشت ها(سروده های نیایشی)، وندیداد ، ویسپرد و خرده اوستا.
به نظر من با توجه به اطلاعات مذکور در حال حاضر نمی توان پاسخی قطعی برای این سوال جالب که ذهن همه ما را به خود در گیر کرده پیدا کرد و قطعا پاسخ به این پرسش ساده نخواهد بود. شاید با گذر زمان و اکتشاف مکتوبات و نوشته جات قدیمی توسط باستان شناسان و با دست یابی به فناوری های جدید و پیشرفت های علمی تغییراتی در پاسخ به این پرسش به وجود آید.
پژمان مقیمی
دانش آموز دبیرستان شاهد شهید رمضان زاده