چهار درس از تاریخ(خوارج)

حضرت علی(علیه السلام)خطاب به فرزند گرامیشان در نامه 31 نهج البلاغه فرموده اند:


امام خمینی «ره» نیز فرمودند: «تاریخ معلم انسان هاست» چهار درس از تاریخ  خوارج و سیره امام علی(ع)  تقدیم مطالعه محوران خواهد شد.

در س اول :
در آخرین روز جنگ صِفّین که نزدیک بود جنگ به نفع امام على علیه السلام خاتمه یابد، معاویه با مشورت عمروعاص دست به نیرنگ زد و قران ها را برنیزه کردند.
امام على علیه السلام فریاد برآورد: بزنید آنها را ، اینها صفحه وکاغذ قرآن را بهانه کرده و مى خواهند در پناه لفظ و نوشته های قرآن ، خودشان راحفظ کنند و بعد به همان روش ضدّ قرآنى خود ادامه دهند . کاغذ و جلد قرآن در مقابل حقیقت آن ، ارزش و احترامى ندارد . حقیقت و جلوه راستین قرآن منم .
عده ی زیادی گفتند ما با قرآن نمی جنگیم. ما برای احیای آن می جنگیم ؛اینها که خود تسلیم قرآنند ؛ پس جنگ چه معنایی دارد. هر  چه حضرت علی علیه السلام تلاش کرد به این عده بفهماند این یک حقه است که معاویه سوار کرده تاجان خود را با نوشته های روی پوست حفظ کند؛ این جماعت نفهمیدند که نفهمیدند.
امام به ناچار حکمیت را قبول کرد که خواسته ی خوارج بود ولی جالب اینکه درپایان این داستان ، حضرت علی علیه السلام  را مقصر دانسته و بر او خروج کرده و اعلان جنگ کردند . خوارج گفتند:  کسى از ماست که معتقد باشد هم عثمان کافر است ، هم على ، و هم کسانى که تسلیم حکمیت شدند. خود ماهم کافر شدیم ؛ ولى توبه کردیم و فقط هر کسى که توبه کند ، مسلمان است!
آیا برای انقلاب اسلامی عمر و عاص و معاویه ای در کار نخواهد بود؟ آیا جمهوری اسلامی ایران توطئه ها یی از جنس کیدهای عمرو عاص و معاویه ، تجربه نخواهد کرد؟اگر جواب مثبت است در کدام زمینه ها خواهد بود ؟ کیدهای معاویه ای را چگونه باید شناخت و چگونه باید آن کید ها را باطل کرد؟
درس دوم:
امر به معروف و نهی از منکر ، دو شرط اساسی دارد: «بصیرت در دین» و بصیرت در عمل ولی از اصول خوارج این بود که امر به معروف و نهی از منکر هیچ شرطی ندارد.آنان علاوه بر این که بصیرت دینی نداشتند، منکر بصیرت در عمل هم بودند و امر به معروف و نهی از منکر را تکلیفی تعبدی می دانستند.
وقتی امام على علیه السلام  از آنها نام می برد، آنها را مردمى معتقد ولى جاهل و قشرى معرّفى مى کند .آنان معتقد بودند اگر مسلمان یک دروغ بگوید ،اصلاً او کافر است ، نجس است و مسلمان نیست . اگر یک بار غیبت بکند یا شراب بخورد، از دین اسلام خارج است.
انان علی علیه السلام را نیز کافر می دانستند و به همین دلیل یاغی شدند و در یاغی شدنشان هم یک اصول بسیار خشک و خشنی را پیروی می کردند، آنان می گفتند: فقط ما مسلمانیم ؛ چون دیگران مسلمان نیستند، از آنها نمی توانیم زن بگیریم و به آنها نباید زن بدهیم، از قصّابی آنهانباید گوشت بخریم، و بالاتر این که کشتن زنان و اطفال آنها جایز است.آنان در خارج شهر خیمه ای زدند و کشتارو غارت راشروع کردند.
صحابه ای از پیامبر و زنش را دیدند از او خواستند که از امام علی(ع) تبری بجوید و چون حاضر به این کار نشد او را به اتهام کفر به قتل رساندند و شکم زنش را با نیزه دریدند.
اکنون هم باید به دو شرط اساسی و اصلی امر به معروف و نهی از منکر ، توجه لازم را داشت و گرنه امربه معروف و نهی از منکرمان برادر امربه معروف ونهی از منکر شورشیان خواهد شد. علاوه بر این باید توجه داشت کسانی که از مفسران واقعی قرآن که اهل بیت  و در عصر غیبت علما هستند فاصله بگیرند مثل خوارج در منجلاب جهل و تعصب و فساد فرو خواهند رفت.
درس سوم :
خوارج خلافت ابوبکر و عمر، عثمان و امام علی(ع) را صحیح می دانستند، اما می گفتند: عثمان از اواخر سال ششم خلافتش، تغییر مسیر داده و مصالح مسلمین را نادیده گرفته است و لذا از خلافت معزول بوده و چون ادامه داده است کافر و واجب القتل بوده است، وعلی چون مسئله تحکیم را پذیرفته و سپس توبه نکرده است، او نیز کافر و واجب القتل بوده است و لذا از خلافت عثمان از سال هفتم و از خلافت علی بعد از تحکیم، تبرّی می جستند. با این حال امیرالمؤمنین با خوارج در منتهی درجه آزادی و دموکراسی رفتارکرد.به همین دلیل با این که زمام امور در دست امام بود و هرگونه اعمال سیاستی برایش مقدور بود همچون سایر افراد با آنها رفتار کرد و از زندان کردن و شلاق زدن ویا قطع کردن بیت المال آنها خود داری کرد.
خوارج در همه جا در اظهار عقیده آزاد بودند و حضرت و اصحابش با عقیده آزادبا آنان رو به رو می شدند و صحبت می کردند، طرفین استدلال می کردند، استدلال یکدیگر را جواب می گفتند.
آنان می آمدندو در جلوی چشم دیگران به امام علی(ع) جسارت و اهانت می کردند و امام علی (ع) حلم می ورزید. امام بر بالای منبر صحبت می کرد، یک کسی سؤالی کرد، امام (ع) فوری جواب بسیار عالی به او داد که اسباب حیرت و تعجّب همه شد. یکی از خوارج گفت: «قاتلَهُ اللّه ما افْقَهَهُ؛خدا بکشد این را، چه قدر داناست؟!» اصحابش خواستند او را اذیت کنند امام مانع شد.
امام علی(ع) در حالی که خلیفه مسلمین بود و امام جماعت بود علاوه بر این که به اتهام کفر و شرک به او اقتدا نمی کردند ، به اذیت و آزار او روی می آوردند. روزی که امام علی(ع) مشغول قرائت حمد و سوره بود،یکی از خوارج به نام ابن الکوّاء آمد باصدای بلند این آیه قرآن را به عنوان کنایه به علی، خواند وَ لَقَدْ اُوحِیَ اِلَیْکَ وَ اِلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ اَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَلَتَکُونَنَّ مِنَ الخاسِرینَ.» این آیه خطاب به پیغمبر است که: به تو و هم چنین پیغمبران قبل از تو وحی شد که اگر مشرک شوی،اعمالت از بین می رود و از زیانکاران خواهی بود.
ابن الکوّاء با خواندن این آیه خواست به علی گوشه بزند که سوابق تو را دراسلام می دانیم؛ اوّل مسلمان هستی؛ پیغمبر تو را به برادری انتخاب کرد؛ در لیلةالمبیت فداکاری درخشانی کردی و در بستر پیغمبر خفتی، خودت را طعمه شمشیرها قراردادی و بالأخره خدمات تو به اسلام قابل انکار نیست، امّا خدا به پیغمبرش هم گفته اگر مشرک شوی، اعمالت به هدر می رود، و چون تو اکنون کافر شدی، اعمال گذشته را به هدر دادی.
امام علی(ع) به احترام قرآن، سکوت کرد تا آیه را به آخر رساند. همین که به آخر رساند، علی نماز را ادامه داد. باز ابن الکوّاء آیه را تکرار کرد و بلافاصله علی سکوت نمود. علی سکوت می کرد، چون دستور قرآن است که: « وَ اِذا قُرِی ءَالْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ اَنصِتُوا»؛18 و هنگامی که قرآن خوانده می شود،گوش فرا دهید و خاموش شوید. بعد از چند مرتبه ای که آیه را تکرار کرد و می خواست وضع نماز را به هم زند، علی این آیه راخواند : «فَاصْبِرْ اِنَّ وَعْدَاللّه ِ حَقٌّ وَلایَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذینَ لایُوقِنُونَ»؛ صبر کن وعده خدا حقّ است و خواهد فرارسید. این مردم بی ایمان و یقین، تو را تکان ندهند و سبک سارت نکنند.علی علیه السلام دیگر به وی اعتنا نکرد و به نماز خود ادامه داد.
این خود درسی بسیار بزرگ است که در مقابل افرادی که بینش لازم را ندارند  تا چه اندازه بایدسعه ی صدر داشت.برای این که مخالف ولایت را به موافق و معاند را به مخالف و موافق را به عاشق ولایت تبدیل کرد چه باید کرد؟


درس  چهارم :
در میان جهل‌هایی که بشر گرفتار آن است، بدترین آن، جمود و قشری‌گری است؛اگر کسی علت قتل‌هایی که در تاریخ رخ داده است را ریشه‌یابی کند، شاید تعداد کسانیکه با تیغ جمود و جهالت به قربانگاه رفته‌اند، کمتر از عوامل دیگر نباشد یا بیشترباشد. شاید علت اینکه قرآن کریم انسان‌ها را پس از نزول آیات الهی به تعقل و تفکردعوت می‌کند، این است که ریشه جمود و جهالت و قشری‌گری را در میان دینداران برکند.
پیامبر اسلام بارها جامعه را ازجاهلان متنسک هشدار داد. کسی به نام ابن‌ملجم مرادی که حاضر است شخصی مانند علی‌بن‌ابیطالب(ع)را در هنگام نماز ترور کند و زشت‌ترین کار را به حساب خدا گذارد، درون‌ مایه‌ای جزخشونت و جهالت ندارد. شمشیر ابن‌ملجم شمشیر نفاق و کفر نبود بلکه شمشیر یک دیندارنادان بود.
شهید مطهری می‌گوید:  اگر می‌خواهید بفهمید جمود با دنیای اسلام چه کرده است، همین موضوع را در نظر بگیرید که علی‌ابن‌ابیطالب را چی کشت؟ یک وقت می‌گوییم علی‌بن‌ابیطالب را کی کشت؟ و یک وقت می‌گوییم علی را چی کشت؟ اگر بگوییم علی را کی کشت، البته ابن‌ملجم مرادی و اگر بگیم علی را چی کشت، باید بگوییم جمود و خشک مغزی و خشکه‌مقدسی». (اسلام و مقتضیات زمان، ص68)  
در مواردی مثل انتخابات ها تا چه اندازه ای تعصب مذموم را کنار می گذاریم و زمام امور را به دستان پر برکت عقل که همان رسول باطنی است می سپاریم. ماها چه اندازه با تعقل و تفکر رفیق هستیم؟