کد خبر: ۸۷۹۶۹۶
تاریخ انتشار: ۰۴ مرداد ۱۳۹۹ - ۱۶:۰۶ 25 July 2020

 

امروزه مساله انتقال انرژی بویژه فرآورده های نفتی به وسیله خط لوله در هر کشوری یکی از مهم ترین موضوعات در زمینه امنیت انرژی می باشد که بسیاری از کشورها در صادرات یا واردات انرژی و یا در تامین نیاز داخلی خود به مسیرهای عبور آن توجه خاصی می کنند، چون این خطوط به عنوان شاهرگ اساسی توسعه هر کشوری مطرح است.

 
 
به گزارش پیام فوری”،   ایران نیز به علت وسعت زیاد و پراکندگی جمعیت در نقاط گوناگون و همچنین قرار گرفتن میادین نفت و گاز در جنوب و جنوب غربی کشور، دارای شبکه وسیع خطوط انتقال انرژی بوده و متغیر امنیت اقتصادی در طراحی مسیر و استقرار خطوط لوله انرژی (نفت، گاز و فرآورد های نفتی) در ایران نقش عمده ای داشته است. اکثر مناطق تولید نفت و گاز در جنوب ایران قرار داشته، در حالیکه عمده ترین مناطق مصرف در شمال و مرکز کشور قرار دارند. به عنوان مثال بیش از ۱ میلیون بشکه نفت در روز از چاههای نفت جنوب ایران به پالایشگاه های اصفهان، تهران، اراک و تبریز فرستاده می شود.
شاخص عمده برای امنیت اقتصادی در زمینه انرژی؛ دسترسی مردم و صنایع به منابع انرژی و دسترسی به بازارهای صادراتی است. در زمینه، دسترسی مردم به فرآورده های نفتی باید گفت که این امر به واسطه پالایش نفت خام توسط پالایشگاه های کشور و تولید فرآورده ها در آنها انجام می گیرد.  بخش پالایش ایران توسط ۱۰ پالایشگاه داخلی با ظرفیت اسمی حدود ۲٫۳ میلیون بشکه در روز به منظور تامین نیازهای انرژی داخل کشور، تامین بخشی از خوراک صنایع و واحدهای پتروشیمی و صادرات پاره ای از فرآورده های مازاد بر مصرف داخلی فعالیت دارد. عمده فرآورده های نفتی که در ۱۰ پالایشگاه کشور در حال حاضر تولید می شود شامل بنزین، گازوئیل و نفت کوره، گاز مایع و نفت سفید می باشد که عمدتاً به مصارف داخلی رسیده و بخشی از بنزین، نفت کوره و گازوئیل تولیدی نیز صادر می شود. در حال حاضر پالایشگاه های آبادان، اصفهان، کرمانشاه، تهران، لاوان، تبریز، اراک، شیراز و بندرعباس، ستاره خلیج فارس در زمینه تبدیل نفت خام به فرآورده های نفتی جهت تأمین نیازهای داخلی و صادرات به دیگر کشورها مشغول فعالیت هستند. طرز قرارگیری این پالایشگاهها به نحوی بوده است که این پالایشگاه ها عمدتاً در کانون اصلی جمعیتی در مناطق خود ساخته شدند تا کمترین فاصله را با مراکز جمعیتی داشته باشند و با کمترین فاصله فرآورده های نفتی مورد نیاز مردم را به دست آن ها یا بازارهای صادراتی برسانند.
استانهایی که به عنوان قطب اصلی جمعیت ایران محسوب می شوند، در نواحی مرکزی (تهران، اصفهان، فارس) و شمالی (گیلان، مازندران، گلستان) و شمالغربی (آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل) قرار دارند. پالایشگاه های ایران نیز عمدتاً در این مناطق یا در استان های مجاور آنها ساخته شده اند. تنها استثناء استان خراسان رضوی است که علیرغم جمعیت زیاد آن، پالایشگاهی در آنجا ساخته نشده است. که علت آن، فاصله زیاد این استان با میادین تولید نفت خام می باشد. در واقع این استانها بیشترین فاصله را با میادین تولید ایران دارند. بنابراین در استانهایی که در آنها پالایشگاه ندارند فرآورده ها عمدتاً از طریق خطوط لوله یا نفتکش های جاده ای و یا راه آهن جابه جا می شوند.
اگر نگاهی به تاریخ صنعت پالایش و پخش کشور داشته باشیم می بینیم که افزایش مصرف فرآورده ‌های نفتی، آگاهی از مناسب بودن این مواد برای مصارف مختلف و ایجاد صنایع بزرگ و کوچک، نقش پخش و توزیع مواد نفتی را حساس ‌تر کرد. وابستگی صنعتی، اجتماعی و اقتصادی به مواد نفتی به مرحله ‌ای رسید که در سال ۱۳۳۲ نیاز به تأمین مصرف استان ‌های شمالی و مرکزی کشور از راه مناسب و مطمئن احساس شد. از مدت‌ ها قبل روشن شده بود که وسایل مختلف حمل‌ و ‌نقل فرآورده ‌های نفتی اعم از نفتکش ‌ها و مخزن ‌دارهای راه ‌آهن با توجه به حجم نیازها و گسترش روز‌افزون تقاضا در آینده وسایل قابل اطمینانی نخواهند بود. به دنبال گسترش وسائط موتوری، پیشرفت های صنعتی، بالا رفتن سطح زندگی مردم و عادت به مصرف سوخت تصمیم به احداث خطوط لوله برای حمل مواد نفتی وارد مراحل جدی ‌تر شد. بنابراین احداث خط لوله، امکان تأمین مقدار پیش ‌بینی شده مواد نفتی را به طور اطمینان ‌بخشی میسر می‌ ساخت. تلاش پیگیر آغاز شد و اولین ثمره آن، نخستین خط لوله سراسری ایران بود که با ظرفیت ۱۰۰ هزار بشکه در روز در مهر ۱۳۳۶ آغاز به کار کرد. حمل‌ و ‌نقل فرآورده ‌های نفتی، نقاط مرکزی، شمال و شرق کشور را در نوردید. افزایش مصرف فرآورده‌ های نفتی در ناحیه مرکزی چنان سریع بود که پالایشگاه تهران ساخته شد و شروع به کار کرد و در سال ۱۳۴۴ به منظور تأمین نفت ‌خام مورد نیاز پالایشگاه تهران خط لوله ‌ای به طول ۷۵۴ کیلومتر احداث شد. خطوط لوله ری- قزوین- رشت، ری- شاهرود- مشهد خطوطی بودند که به تدریج ساخته شده و کار انتقال فرآورده ‌های نفتی را انجام دادند. در زمان شروع، تکنولوژی خطوط لوله برای کشورمان بسیار جدید بود به طوری‌که این تکنولوژی از نظر علمی حداقل ۵۰ سال از سطح علمی دانشگاه های کشور جلوتر بود. حالا پس از گذشت بیش از ۵۰ سال از آن روزها، خطوط لوله چنان ابعاد گسترده ‌ای یافته ‌اند که در حوزه مدیریت، امور خطوط لوله و مخابرات نفت ایران، شریان اصلی سوخت ‌رسانی به تمام کشور و یکی از حساس ‌ترین مسوولیت ‌ها را بر عهده دارد.
شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران یکی از شرکت های زیرمجموعه شرکت ملی پالایش پخش است که وظیفه عمده آن انتقال نفت خام از میادین نفتی به پالایشگاه ها و تامین خوراک آنها و تحویل و انتقال فرآورده‌ های نفتی از پالایشگاه ها و مبادی وارداتی به انبارهای نفت و مراکز عمده نفت مانند نیروگاه ها و مجتمع های پتروشیمی است.
جابجایی نفت و فرآورده ‌های نفتی از طریق خط لوله علاوه بر اینکه ایمن ‌تر بوده و از سوی دیگر تابع شرایط جوی نیز نیست و هیچ وقت متوقف نخواهد شد، از نظر اقتصادی بسیار مقرون به صرفه است به طوری که نسبت به نفتکش جاده ای و راه‌ آهن، یک هفتم هزینه دارد. انتقال از طریق خطوط لوله باعث صرفه ‌جویی اقتصادی، انتقال ایمن و پایدار، ارتقای ایمنی جاده ‌ها و سهولت انتقال مواد نفتی، کاهش حمل و نقل بین شهری می ‌گردد. نباید چون همه سیستم انتقال در زیر زمین قرار دارد و دیده نمی شود، از نقش و اهمیت کارکنان بخش انتقال فرآورده ها غافل شد. قطعا در صورت توقف یا اختلال در این خطوط لوله، کشور با مشکل عمده‌ مواجه شده و نیروگاه ها و پالایشگاه های متعددی قادر به ادامه حیات نیستند. به همین ترتیب حلقه‌ های پایین ‌تر مرتبط با آن ها از جمله پمپ ‌بنزین ‌ها و … نیز نمی ‌توانند نیاز خود را تامین کنند و اینجاست که در زندگی همه مردم ایران تاثیر خود را نشان می ‌دهد.
یکی از مهم ترین محورهای فعالیت شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده های نفتی، طرح های خطوط انتقال و ذخیره سازی فرآورده های نفتی است. در این زمینه، شرکت ملی پالایش و پخش تاکنون ساخت بیش از ۱۴۵۰۰ کیلومتر خطوط لوله انتقال نفت خام و فرآورده ‌های نفتی، ساخت بیش از۱۷۰ واحد تلمبه خانه و احداث بیش از ۱۰۰ انبار و تاسیسات ذخیره سازی سوخت را انجام داده و ظرفیت انتقال فرآورده ها در خطوط مختلف را افزایش داده است.
شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران با دارا بودن ۱۲ منطقه و بیش از ۱۴ هزار کیلومتر خط لوله (شامل بیش از ۵ هزار کیلومتر خط لوله نفت خام و حدود ۹ هزار کیلومتر خط لوله انتقال فرآورده) عملیات انتقال سالانه بیش از ۱۲۳ میلیارد لیتر نفت خام و فرآورده در کشور را از میدان‌های نفتی به پالایشگاه های کشور و پس از آن به مبادی مصرف که عمدتا رو به مرکز و شمال کشور است، به انجام می ‌رساند. در واقع شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران که از شرکت های زیرمجموعه پالایش و پخش، متولی انتقال نفت خام به پالایشگاه ها و همچنین انتقال فرآورده های پالایشگاه ها به انبارهای اصلی نفت و مراکز عمده مصرف بعضاً، فرودگاه ها، پتروشیمی ها و نیروگاه ها می باشد. با توجه به اینکه عمر متوسط خطوط لوله ۳۰ سال است، بهره برداری از خطوط جدید و گسترش آنها، به نوعی نوسازی شریان حیاتی انتقال فرآورده ها هم می باشد،  و مدت عمر خط لوله افزایش یافته و از نظر پدافند غیر عامل در شرایط بحرانی در انتقال پایدار و مطمئن فرآورده ها نقش بسزایی ایفا می کند.
موضوع مهمتر در توسعه و نوسازی خطوط لوله انتقال نفت و فرآورده های نفتی اینکه به طور متوسط بیش از  ۸۰ درصد اقلام و تجهیزات مورد نیاز شامل تجهیزات ابزار دقیق، سیستم های کنترل، پمپ ها، تابلوهای برق و شیرآلات، تجهیزات مورد نیاز تعمیر توربین‌ها ساخت داخل است. در واقع در کنار اشتغال زایی خطوط لوله انتقال فرآورده های نفتی، استفاده از دانش و توان مهندسی داخلی در اجرای این پروژه ها مطرح است که علاوه بر مستندسازی آن ها، امکان انتقال دانش همچون انتقال و صدور فرآورده امکانپذیر می باشد.
توسعه و نوسازی خطوط جدید انتقال فرآورده های نفتی، با توجه به روز بودن و پیگرانی هوشمند از نشت در خطوط انتقال جلوگیری کرده و مانع از اتلاف منابع ملی و هدرروی فرارورده های نفتی در شبکه انتقال، اختلال در فعالیت پالایشگاه و مصرف کنندگان شده و به حفظ محیط زیست کمک می کند.
شایان ذکر است که ظرفیت پالایشگاهی ایران در سال ۱۳۵۷ به میزان ۱ میلیون و ۸۶ هزار بشکه در روز بود و با بهره برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس به ۲ میلیون و ۲۲۵ هزار  بشکه در روز رسیده است. در سال ۱۳۵۷، ۸ منطقه عملیاتی در شرکت خط لوله و مخابرات نفت وجود داشت که شامل  ۷۷۹۴ کیلومتر خط لوله بود که این میزان اکنون به  بیش از  ۱۴ هزار کیلومتر رسیده است. همچنین در سال ۱۳۵۷ قابلیت ذخیره سازی ۸۰۰ میلیون لیتر نفت خام و فرآورده در شرکت خطوط لوله و مخابرات وجود داشت که هم اکنون ظرفیت ذخیره سازی، به ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون لیتر رسیده است.
در این میان سه پروژه کلیدی ۱-خط لوله شازند-قم-ری، ۲-خط لوله نایین-کاشان-ری و ۳-خط لوله تبریز-خوی-ارومیه حائز اهمیت است که با ساخت و بهره برداری از آنها، رکورد انتقال فرآورده های نفتی در کشور از طریق خطوط فوق الذکر شکسته شده است. نکته حائز اهمیت اینکه باید بر نقش مهندس صادق آبادی، مدیر عامل جوان و پر انرژی شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده های نفتی، در تسریع بهره برداری از پروژه های مذکور تاکید نمود.
سه پروژه خط لوله انتقال فرآورده های نفتی فوق، از پروژه های استراتژیک کشور است که افزایش ظرفیت تولید طرحهای توسعه ای پالایشگاه های شازند، آبادان، بندرعباس، تبریز و ستاره خلیج فارس را به مبادی مصرف در مرکز، شمال و شمال غرب کشور هدایت می کند. در واقع انتقال ایمن و پایدار در شبکه خطوط لوله را موجب شده و انعطاف پذیری عملیاتی بالایی در انتقال فرآورده در زمان اوج مصرف را ایجاد کرده و باعث افزایش ظرفیت انتقال ۶۰۰ هزار بشکه ای  فرآورده نفتی در روز می شود. مضافا مسیر انتقال فرآورده ها را در مقایسه با خطوط قدیم و تردد تانکرهای سوخت کوتاه تر می کند و در زمان و هزینه صرفه جویی می کند. همچنین با افزایش ظرفیت انتقال، امکان صادرات به کشورهای همجوار فراهم خواهد شد.
نکته ای که در طراحی این خطوط جدید علاوه بر مکان یابی اصولی در نظر گرفته شده، اینکه در کنار تامین نیاز داخلی به همراه امکان صادرات، مورد توجه مسوولان بوده است. مضافا اینکه شاخص عدالت اجتماعی و محرومیت زدایی، در طراحی مسیر در راستای توزیع مناسب فرآورده دیده شده است.
از آنجا که نقطه تلاقی دو خط لوله “شازند-قم-ری” و “نایین-کاشان-ری”، و خط لوله انتقال نفت در حوزه استحفاظی شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت تهران قرار دارد،  این منطقه ۱۶ خط خروجی و ۸ خط ورودی دارد و بزرگ‌ترین ترمینال نفتی کشور و منطقه به شمار می‌ آید که علاوه بر تامین نفت خام و فرآورده نیمه شمالی کشور، تامین سوخت مورد نیاز نیروگاه ‌های گیلان، دماوند، باقرشهر، شهید رجایی و منتظرقائم و نیز فرودگاه های بین ‌المللی امام خمینی و مهرآباد تهران را نیز بر ‌عهده دارد.
در صورت اتصال پالایشگاه اصفهان به این رینگ بویژه در نیمه شرقی کشور، علاوه بر تامین نیاز این مناطق، امکان صادرات فرآورده به کشورهای همسایه پاکستان و افغانستان نیز فراهم است.
در ادامه ویژگی های سه پروژه خطوط لوله انتقال فرآورده های نفتی که اخیرا به بهره برداری رسیده یا خواهد رسید، مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد.
 
اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار