سرپناهی که بر سر مردم آوار می شود

تابناک گیلان / بافت فرسوده و ساخت وسازهای ناایمن عامل اصلی درگذشت افزون بر400 نفر از هموطنانمان در زلزله اخیر کرمانشاه محسوب می شود ، میزان بالای خسارت های مالی و جانی نیز بیانگر آن است که با وجود نهادهای عریض و طویل ناظر و مسئول در ساخت و ساز هنوز هم بسیاری ساختمان ها در برابر زلزله ای با بزرگی پنج ریشتر مقاوم نیستند.

گویا سریال تلخ زلزله تمامی ندارد و این بار غرب کشور را لرزاند به نحوی که یکشنبه شب هفته گذشته آوار خانه های بی دوام بر روی مردم کرمانشاه فرو ریخت و تاکنون آمار های رسمی از کشته شدن 474 نفر خبر می دهند.
اما چرا در حالی که زلزله هایی با بزرگی 7 ریشتر در کشورهایی زلزله خیز مانند ژاپن خسارت های مالی و جانی حداقلی بر جای می گذارد اما در ایران زمین لرزه ها مردم فاجعه رقم می زد و آواری از غم بر روی کشور فرو می ریزد. قطعا این سوال پاسخ پیچیده ای ندارد، اولین عامل افزایش کشته ها پس از وقوع زلزله، پایین بودن مقاومت واحدهای مسکونی در برابر زلزله و گسترده بودن بافت فرسوده در مناطق شهری و روستایی است.
پس از انفجار جمعیتی در دهه 60، تامین مسکن به یکی از مهم ترین مشکلات مردم و دولت تبدیل و ناتوانی سیاست های دولت برای تولید و تامین مسکن متناسب با شتاب رشد جمعیت باعث افزایش گستره حاشیه نشینی، بافت فرسوده و ساخت و سازهای بدون نظارت و با رعایت حداقل استانداردها شد.
از سوی دیگر در حالی که در دهه 70 با تاسیس سازمان نظام مهندسی انتظار می رفت ساخت وسازها مسیر قانونی را برای رعایت استانداردها طی کنند اما زلزله بم نشان داد که این سازمان هم نتوانست ساخت و ساز را قاعده مند کند.
طبق گفته وزیر راه و شهرسازی، در حال حاضر 50 هزار هکتار بافت فرسوده در کشور وجود دارد و 19 میلیون نفر در کشورمان در وضعیت بد مسکنی زندگی می کنند. این آمار و ارقام نشان می دهد که پس از گذشت تقریبا 3 دهه از انفجار جمعیتی، سیاست های دولت و سازمان هایی مانند نظام مهندسی نتوانسته است بحران مسکن به ویژه کلان شهرها را مدیریت کند.
در زلزله چند روز گذشته کرمانشاه هم حدود 30 هزار واحد مسکونی تخریب شدند که نیمی از این تعداد تخریب 100 درصدی داشتند. حال اینکه طبق گفته دبیر کارگروه ملی زلزله اگر زمین لرزه ای به بزرگی زلزله کرمانشاه در تهران رخ دهد به دلیل فراوانی خانه های ناایمن و گستردگی بافت فرسوده، بیش از یک میلیون کشته و مصدوم بر جای می ماند.

**بساز بفروش های غیر حرفه ای عامل تولید خانه های بی دوام
«فرج الله رجبی» رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا درباره مقاومت ساختمان های مناطق زلزله خیز در برابر زمین لرزه هایی با بزرگی بیش از 7 ریشتر اظهار داشت: جغرافیای ایران از لحاظ میزان زلزله خیزی سطح بندی شده است و برخی مناطق در محدوده خطر پذیری بالا قرار دارند بنابراین نیازی نیست تمام ساختمان ها با استانداردهای مقاومت در برابر زمین لرزه هایی با قدرت 7 – 8 ریشتر به بالا ساخته شوند.
وی با بیان اینکه در مقررات سازمان نظام مهندسی هم به اصول طراحی ساختمان برای مقاومت در برابر زلزله های پر قدرت اشاره شده است، گفت: در مناطق خطر پذیر باید تمام مقررات ساخت و ساز مسکن رعایت شود اما نکته این است که وقوع زلزله ای به بزرگی بیش از 7 ریشتر در غرب کشور سابقه نداشته و پرقدرت ترین زلزله در این منطقه زمین لرزه 5 ریشتری بوه است.
رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان تاکید کرد: برای ساخت وساز مسکن با مشکل نقص قانون یا نبود مقررات مواجه نیستیم، مهم ترین معضل در این بخش که باعث افزایش تعداد واحدهای نا ایمن شده، ورود افراد غیر متخصص و غیر حرفه ای به عرصه ساخت و ساز است.
رجبی ادامه داد: درحال حاضر هر فردی با هر تخصصی می تواند وارد ساخت و ساز مسکن شود این درحالی است که وقتی تخلفی رخ می دهد این افراد قابل پیگیری نیستند.
رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور افزود: در حالی که امروز بسیاری از مهندسان نتوانسته اند جذب بازار کار شوند شاهد این هستیم که افرادی بدون هیچ تخصصی بساز و بفروشی می کنند و این وظیفه ما است که مانع ورود این افراد به حوزه تخصصی ساخت وساز باشیم .
وی با بیان اینکه زمانی می توان نظارت بر ساخت وساز را افزایش داد که ساخت و سازها نظام مند شود ، تاکید کرد: در قانون جدید سازمان نظام مهندسی ساختمان که در حال حاضر در مجلس مراحل بررسی را می گذراند، تمام خلاء های قانونی برای جلوگیری از ورود افراد غیر متخصص به این حرفه پیش بینی شده است.
رجبی در پاسخ به این سوال که آیا برآوردی در باره تعداد پلاک رسمی های غیر مقاوم در برابر زلزله بالای 7 ریشتر وجود دارد ، گفت : با وجود 21 میلیون پلاک رسمی در کشور اما امار دقیقی در باره میزان مقاومت پذیری این واحدها در برابر زلزله با درجه بالا وجود ندارد . در عین حال که اساسا تمام مناطق کشور از لحاظ وقوع زلزله های پر قدرت خطر پذیر نیستند.

** طرح مقاوم سازی بافت فرسوده تنها با 5 میلیون تومان
همچنین «علی بیت اللهی» ، دبیر کارگروه ملی زلزله در گفت وگو با گروه تحلیل ، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا با بیان اینکه ساختمان های موجود در بافت های فرسوده در برابر زلزله هایی پرقدرت مقاوم نیستند، گفت: بافت میانی کلانشهری مانند تهران بافت فرسوده قابل توجه دارد به نحوی که حتی با زلزله هایی به بزرگی 5.5 هم تلفات می دهد.
وی ادامه داد: از بیش از یک میلیون پلاک رسمی در شهر تهران، حدود 200 هزار پلاک در بافت فرسوده واقع شده‌اند و از نظر جمعیتی 17 درصد جمعیت شهر تهران در همین بافت فرسوده متمرکز شده است.
بیت اللهی با بیان این جمله که «یکی از خطراتی که کشور را در برابر زلزله تهدید می کند، ساخت و ساز در مجاورت گسل ها است، » ادامه داد: این حجم از ساختمان سازی با بی توجهی به پهنه های گسلی انجام شده است و مهم تر اینکه حتی بیمارستان ها که باید محل امدادرسانی در مواقع بحران باشند هم در نزدیکی گسل ها ساخته شده اند.
رییس بخش زلزله مرکز تحقبقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی در پاسخ به این سوال که در این شرایط چه راهکار برای افزایش مقاومت خانه ها در برابر زلزله وجود دارد، گفت: اخیرا طرح و پیشنهاد مقاوم ‌سازی ارزان ‌قیمت را به شرکت عمران و بهسازی شهری ارائه کرده ایم .
مرکز تحقیقات به شرکت عمران و بهسازی شهری اعلام کرده که آماده است تا از طریق روش‌های ارزان‌ قیمت تا سقف 5 میلیون تومان وارد پروژه نوسازی بافت فرسوده شود.
بیت اللهی افزود: البته طرح هایی از سوی دولت در حال انجام است اما به طور قطع برای اجرای این طرح نیاز به مشارکت مردم داریم و در این صورت می توان با تسهیلات ارزان قیمت نسبت به مقاوم سازی واحدهای ناایمن اقدام کرد.

**جامعه 400 هزار نفری مهندسان و فراوانی خانه های بی دوام
در حالی که بخش ساختمان در اقتصاد ایران 30 تا 40 درصد سرمایه ملی را تشکیل می ‌دهد و جامعه مهندسان عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان در کشور به 400 هزار نفر می رسد، شاهد فراوانی خانه های نوساز اما بی دوام و بافت فرسوده ناایمن گسترده در سطح کشور هستیم که هیچ نهادی هم آماری از ساختمان های ناایمن در کشور ندارد. وقتی آماری هم نباشد، نمی توان برنامه ای هم برای مقاوم سازی آن نمی توان داشت.
از سوی دیگر نهادهایی در کشور فعال هستند که اساسا هدف از راه اندازی آنها ارتقای ایمنی در ساخت و ساز ها است اما همین نهادها مانند سازمان نظام مهندسی ساختمان هر چند فراگیر شده اند و توانسته اند جمعیت 400 هزار نفری از مهندسان را تحت پوشش خود قرار دهند اما گویا نتواسنته اند در انجام ماموریت خود که ساخت ساختمان های ایمن و مطابق با استانداردهای بین المللی و جلوگیری از ورود مصالح غیر استاندارد به بازار که جزیی از وظایف این نهاد است، موفق عمل کنند.
هر چند که میزان کشته های ناشی از وقوع زلزله در کشور روند رو به کاهش بوده اما هنوز هم از دست دادن بیش از 400 نفر از هموطنانمان برای زلزله ای با 7 ریشتر در برابر سایر کشورها که حتی به یک کشته هم نمی رسد، فاجعه است و باید بازنگری جدی در عملکرد این نهادهای مسئول در سیستم ساخت و ساز شود.