در طول هفته های اخیر وضعیت برای هزاران نفر از ساکنین دیرالزور و نظامیان ارتش سوریه محاصره در این منطقه به طور فزاینده ای حیاتی شده است. پس از دوتکه شدن شهر و تسلط داعش بر بخشی از آن، و محاصره نیروهای باقیمانده در فرودگاه نظامی دیرالزور و بخش جنوبی رود فرات، تجهیز و امدادرسانی تنها از طریق هواپیماهای ارتش میسر بوده است. هم اکنون نیز نیروهای داعش در حال افزایش فشار بر این منطقه هستند تا پیش از آنکه ارتش سوریه بتواند از طریق جنوب و شهر پالمیرا، راهی را به سوی این منطقه بازگشایی کند و محاصره را بشکند، بتوانند این منطقه را تحت تصرف خود درآورند.
شکستن محاصره از سوی ارتش سوریه و متحدان از طریق پالمیرا و جنوب استان تنها سناریوی موجود نیست؛ سناریویی بعدی که احتمال وقوع دارد این است که نیروهای داعش موجود در منطقه دیرالزور، با پیشروی نیروهای کرد از شمال و حملات ارتش از جنوب، بین این دو نیرو در این منطقه به محاصره درآیند. این محاصره می تواند در صورت وقوع، مناطق اشغالی مابین مرز عراق و سوریه را به تصرف نیروهای ارتش و کردها درآورد و عملا مسیر ارتباطی داعش بین استان الانبار در عراق و الرقه در سوریه، به عنوان بزرگترین مراکز اجتماع نیروهای داعش، را قطع کند. نکته قابل توجه در این است که کردها، نیرویی هستند که توسط آمریکا حمایت می شوند در حالیکه ارتش سوریه، روسیه را به عنوان یکی از مهمترین حامیان در کنار خود دارد. با توجه به این نکته، می توان گفت که عملی شدن سناریوی دوم، یعنی محاصره داعش در دیرالزور و قطع مسیر ارتباطی بین عراق و سوریه، تا حدودی به هماهنگی بین روسیه و آمریکا نیازمند است.
در دیرالزور چه گذشت؟
دیرالزور را شاید بتوان مانند شهر حلب در سال 2012 دانست. تروریست های مسلح ابتدا به دیرالزور وارد شدند و بخش اعظمی از آن را تحت تسلط خود درآوردند. با گذشت زمان، ارتش سوریه توانست با تمرکز قوا در این منطقه، بخش جنوبی را بازپس گرفته و در جنوب غربی، بین فرودگاه و شهر و جاده پالمیرا متمرکز شود. به دلیل ساختار قبیله ای و تمرکز نیروهای داعش در بخش های شمالی، با وجود بکارگیری هنگ ویژه و استقرار نیروهای سرلشگر عصام زهرالدین از اکتبر سال 2013، بارها تلاش ارتش سوریه برای بازپس گیری شمال شهر بی نتیجه مانده است.
پس از ژوئیه سال 2014، نبردهای دیرالزور پیچیده تر و سخت تر از گذشته شد، چرا که داعش توانست دیگر گروه های فعال در این استان را شکست داده و قدرت اصلی معارضه را در این منطقه در دست بگیرد. در ماه می 2015، سقوط پامیرا به وضعیت بغرنج نظامیان سوری در این منطقه افزود. پس از این رویداد، فشار داعش برای تصرف مناطق تحت تسلط دولت سوریه در دیرالزور افزایش پیدا کرد. گرچه در ماه های اخیر ارتش و متحدان آن توانستند شهر پامیرا و مناطق راهبردی شرق دمشق را بازپس گیرند، اما احساس خطر داعش از رسیدن نیروهای ارتش به دیرالزور سبب افزایش دوباره فشار به نیروها در این منطقه شده است. هم اکنون موضع نیروهای ارتش در منطقه دیرالزور به دلیل محدودیت های نیرو و تجهیزات موضعی دفاعی است. علاوه بر این ژنرال عصام زهرالدین، ترجیح میدهد رویارویی با داعش در صحرا رخ دهد چرا که تجهیزات سنگین ارتش در این منطقه، پاسخگوی نیازهای جنگ شهری نخواهد بود و جنگ در منطقه ای باز، می تواند توان ارتش را با استفاده از سلاح های سنگین، مضاعف کند.
داعش نیز در این منطقه استراتژی خاص خود را دنبال می کند. عملیات های داعش در این استان تا کنون نشان دهنده ی این مطلب است که این نیرو، ابتدا سعی در انهدام مراکز تجمع و نقاط حساس ارتش با استفاده از بمب گذاری های انتحاری می کند و سپس با حمله همه جانبه سربازان ارتش را از موضع خود فراری داده و سپس به تعقیب آنها می پردازد. در برخی عملیات های صورت گرفته توسط این گروه در این استان، این استراتژی تا کنون در چند نوبت موفق بوده است. در ژانویه 2016، داعش با استفاده از همین تاکتیم توانست در منطقه البغیلیه نفوذ کرده و با قتل عام 280 نظامی و غیرنظامی، 400 نفر از شهروندان را برباید. نوع برخورد داعش با مردمی که در مناطق ارتش ساکن هستند، از جمله کشتار 700 نفر از قبیله شعیطات در سال 2014، آنها را مجبور کرده است در دوران محاصره، در کنار ارتش و در نیروهای دفاع وطنی، به مقابله با نیروهای داعش همت بگمارند.
بازگشت امید
بازپس گیری تدمر(پالمیرا) و پیشروی نیروهای ارتش و متحدان تا میدان های گازی و نقاط استراتژیک منطقه شرق، اولین اقدام جدی برای شکستن محاصره دیرالزور بود. با این حال آزادسازی جاده پالمیرا به دیرالزور با سرعت کمی در حال انجام است. در حالی که ارتش برای قوای خود را برای بازگشایی این جاده متمرکز کرده بود، شروع دوباره درگیری ها در شمال لاذقیه و جنوب حلب، موجب تمرکز زدایی از این منطقه شده است و این در حالی که تا شکستن محاصره دیرالزور ارتش سوریه، 300 کیلومتر دیگر را باید از وجود نیروهای داعش پاکسازی کند و این در حالی است که نیروهای داعش بر منطقه ای راهبردی مابین دوجاده پالمیرا به دیرالزور و جاده سلامیه و اثریا تمرکز کامل دارند. وجود این نیروها در این منطقه، نه تنها خطری جدی برای ارتباط با دیرالزور بشمار می رود، بلکه حتی خود شهر پالمیرا را نیز در معرض خطر قرار می دهد.
با تمام این اوصاف، 100،000 ساکن منطقه درگیری در دیرالزور که در حمایت ارتش هستند، به کمک امدارسانی هوایی ارتش سوریه توانسته اند تا کنون مقاومت کنند. گرچه داعش در این منطقه هنوز نتوانسته موشک های زمین به هوا دریافت کند و یا موشک های بالستیک به اهداف ارتش شلیک کند، اما با این حال آتش سنگین این نیروها بر منطقه فرودگاه، فرود هواپیماهای امدادرسان را با مشکل مواجه می کند.
داعش در معرض خطر
به توجه به عزم جزم نیروهای مقاومت در منطقه برای آزادسازی دومین فرودگاه در ماه های اخیر (پس از آزادسازی فرودگاه کویرس در شرق حلب) و همچنین درگیری های داعش در شمال با کردهای حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) و نیروهای دفاع الوطنی (SDF) که منجر به پیشروی این نیروها به سمت دیرالزور شده است، داعش خطر را به طور جدی احساس کرده است. با پیشروی نیروهای کرد از استان حسکه، و پیشروی از تنگه خابور به سمت الشدادی در دیر الزور، این نیروها توانستند در نزدیکی چاه های نفت الجویف موضع گیری کنند تا فاصله آنها تا شهر دیرالزور تنها با 35 کیلومتر برسد. عده ای معتقداند پیشروی کردهای اتحاد دموکراتیک حزب کرد، به سمت جنوب و نزدیک شدن به دیرالزور به همراه کردهای سوری، هزینه ی کمک هایی بود که آنها از آمریکا در شهر منبج دریافت کردند.
این موقعیت در دیرالزور در زمانی اتفاق می افتد که نیروهای وابسته به حزب کارگران کردستان(پ ک ک ) توانسته اند داعش را از کوه های سنجار عقب برانند و این در حالی است که نیروهای پیشمرگه از حزب دموکراتیک کردستان، نیز در نوابر 2015، داعش را از شهر سنجار بیرون راندند. با این وضعیت با کمک نیروهای دفاع وطنی سوری از استان حسکه و نیروهای ارتش از پامیرا، در صورت فتح دیرالزور می توان خطوط انتقال و ارتباط بین دو پایتخت داعش در عراق و سوریه را قطع شده دانست.
با این اوصاف شکست خطوط داعش در این شمال این استان و تصرف آن می تواند بهترین استراتژی باشد. اما نکته مهم این است که دو پل ارتباطی بین بخش شمالی و جنوبی دیرالزور واقع بر رود فرات، هر دو تخریب شده اند. یکی توسط داعش در سال 2013 و دیگری توسط ارتش سوریه در سال 2014 به منظور جلوگیری از پیشروی نیروهای داعش به سمت جنوب شهر. با این اوصاف ارتش برای نفوذ از جنوب نیازمند پل ارتباطی است که نزدیک ترین پل به این منطقه، در 70 کیلومتری شمال غربی در مقله الصغیره، و 50 کیلومتری جنوب شرقی در منطقه المیادین واقع شده است. با این تفاسیر، موقعیت کردها برای تصرف مناطق شمالی شهر بسیار بهتر از موقعیت ارتش سوریه است.
نتیجه گیری
طبق آنچه تا کنون گفته شد، باقی ماندن نیروهای ارتش در دیرالزور برای مقابله با داعش ضروری است و موقعیت استراتژیک این منطقه می تواند تاثیر مهمی بر چگونگی تقسیم قدرت در درگیری ها داشته باشد. اگر نیروهای کرد و ارتش سوریه بتوانند به یکدیگر متصل شوند، ارتباط داعش با نیروهایش در عراق قطع شده و نیروهای موجود در سوریه عملا در محاصره گرفتار خواهند شد. اگر آمریکا و روسیه حقیقتا به دنبال از بین بردن داعش در منطقه هستند، این می تواند بهترین فرصت باشد. آنها به راحتی می توانند با حمایت از متحدان خود در این نبرد، به این هدف دست یابند. پشتیبانی هوایی آمریکا از کردها در شمال دیرالزور و پشتیبانی هوایی روسیه از ارتش و متحدان آن در جنوب دیرالزور می تواند بهترین راه برای کمک به آنها باشد. در جنگ جهانی دوم نیز، نیروهای شوروی و آمریکا در وضعیتی مشابه در پایان جنگ و فتح آلمان، نیروهای نازی آلمان را در منطقه «تورگاو» در آلمان به دام انداخته و با شکست آنها در دوطرف رودخانه به یکدیگر رسیدند. حال باید دید دیرالزور بار دیگر می تواند این دو کشور را برای از بین بردن دشمن به ظاهر مشترک به توافق برساند یا خیر.