بررسی صنعت چای در استان گیلان

احمد اسماعیلی / تابناک گیلان: کاشت چای در ایران بیشینه ایی بیش از 100 سال دارد. که کانون نخست آن در شهرستان لاهیجان بود و به تدریج به شهرهای دیگر استان از جمله لنگرود، رودسر، املش، فومن و حتی قسمتی از استان مازندران نیز گسترش پیدا کرد.

کشت و صنعت چای نقش بسیار مهمی را در گردش اقتصادی مناطق چایکاری شمال ایران برعهده دارد. چای تولیدی در این مناطق تقریبا 40 درصد از مصرف سرانه کشور را تامین میکند. علاوه بر مصرف چای به عنوان یکی از کالاهایی که در الگوی مصرفی مردم جایگاه ویژه ایی دارد، کشاورزان تولید کننده برگ سبز و صنایع مرتبط با نگهداری، بسته بندی، فرآوری و توزیع آن، نقش مهمی در ایجاد ارزش افزوده، اشتغال و تجارت کشورهای تولید کننده و مصرف کننده درگیر با آن ها ایفامی نماید.

نتایج مطالعات مختلف بر روی چای تولیدی ایران نشان داده است که به طور کلی در ایران سیاست گذاری دولت در زمینه تنظیم بازار برای افزایش سرمایه گذاری در نظام تهیه، تدارک، توزیع چای، بیشتر مربوط به سیاستگذاری بهبود باغات چای بوده و تنها بخشی از سرمایه گذاری مربوط به صنایع فرآوری و بسته بندی بوده است.

درحال حاضر با توجه به وضعیت نه چندان خوب این صنعت نیاز به سرمایه گذاری در بهبود باغات چای و نوسازی صنایع تبدیل برگ سبز به چای خشک و بسته بندی آن لازم و ضروری است چرا که بسیاری از صنایع مرتبط با فرآوری چای با فناوری قدیمی فعالیت دارند. لذا برای بهبود کیفیت چای تولیدی، سرمایه گذاری در استفاده از فناوری های نوین ضروری به نظر می رسد.

در حال حاضر چیزی حدود 31915/7 هکتار مساحت سطح زیر کشت چای است که جمعا 72648 قطعه باغ چای را شامل میشود. همچنین حدود 190 کارخانه چای سازی به فعالیت چای خشک کنی مشغول هستند که روش معمول چای سازی شان نیز تولید چای سیاه و تولید محصول با روش تخمیر کامل و تولید چای سیاه ارتدوکس یا رسمی می باشد که اصولا چای معطری به دست می آید.

از ابتدای تشکیل سازمان چای در سال 1337 تا زمان طرح آزادسازی چای در سال 1377 شیوه تولید و چای سازی به صورت انحصاری توسط دولت اداره می گردید.

نحوه عمل دولت به این صورت بود که ضمن خرید برگ سبز در کارخانه های چای سازی از باغداران و تبدیل آن به چای خشک، به کارخانه ها اجرت تولید و فرآوری چای خشک پرداخت میکرد، و عملا فرآوری دیگری از این برگ سبز به عمل نمی آمد. این شیوه دارای نواقص عمده ایی بود که تنها معطوف به بالا بردن کمیت بود و به کیفیت توجه چندانی نمیشد که عملا سال به سال کیفیت چای تولیدی داخلی کمتر و مصرف چای خارجی در ایران بیشتر می شد.

بنابراین به طور اجمال میتوان گفت که یکی از مشکلات اصلی نظام بهره برداری چای کشور، در زمینه های بازرگانی و کنترل کیفیت آن در کارخانه های چای سازی، متولی ناکارآمد و بی برنامه آن بود که سعی شد با طرح سیاست خصوصی سازی و انحلال سازمان چای کشور به آن سازمان داده شود.

اما کارخانه های چای سازی در طرح خصوصی سازی بدون هیچ تجربه قبلی در امور بازرگانی وارد عرصه تجارت شدند که نتیجه آن: عدم تولید چای کیفی و بی صداقتی در تولید چای خشک بود که زمینه ساز شکست این طرح شد و به طبع آن هزاران تن چای بی کیفیت حاصل از تولید این کارخانه جات در انبارهای گوناگون انباشت گردید و سبب شد هزینه هنگفتی صرف انبارداری آن شود.

بررسی ها نشان داده است که شرایط اکولوژیک، کوچک بودن واحدهای بهره برداری چای، مهارت اندک نیروهای کار و از همه مهم تر فرسودگی ماشین آلات کارخانه جات چای و برخی مشکلات اقتصادی و سیاسی از مشکلات تولید چای خشک قابل رقابت با محصولات مشابه خارجی در ایران است. همچنین مطالعات نشان داد که ویژگی های اکولوژیک فقط بر کمیت تولید چای می تواند تاثیر گذار باشند ولی تاثیری در کیفیت چای به آن صورت ندارد.

در نتیجه روشن است که در شرایط کنونی کارخانجات نمی توانند به صورت سنتی و در مقیاس بسیار کوچک فعالیت نمایند و بدون تعامل با یکدیگر و به صورت جزیره ایی عمل کردن به بازسازی و بهینه سازی تولید چای خشک بپردازد. بنابراین باید سیاست هایی جدید در این رابطه در نظر گرفته شود.

مطالعات راهبردی جهت خروج از این وضع در سال های اخیر توسط کارشناسان صنعتی و برخی دانشگاهیان صورت پذیرفته است که راهبردهایی نیز پیشنهاد شده است که بتوان رقابت پذیری چای تولیدی داخلی با چای خارجی را افزایش داد و نیز امکان دسترسی به صادرات چای با کیفیت داخلی به بازار های جهانی را هموار کرد که ان شاالله در نوشتار های بعد به آن پرداخته خواهد شد.